Wysowa i okolice

W dniach 17 i 18 czerwca 2009r. seniorzy w ramach programu „Małopolska Gościnna" pod nazwą „Wędrujemy szlakami architektury drewnianej. Wycieczki krajoznawczo-turystyczne dla seniorów", przy wsparciu finansowym Urzędu Marszałkowskiego w Krakowie realizowali program kolejnej wycieczki. Tym razem była to Wysowa i jej okolice. Zakwaterowaliśmy się w bardzo przyzwoitym i tanim Ośrodku Wczasowym „Stalownik" w Bartkowej nad jeziorem rożnowskim, by po godzinie wyruszyć do Wysowej. Wysowa-Zdrój - wieś uzdrowiskowa w południowej Polsce, w gminie Uście Gorlickie, w powiecie gorlickim (woj. małopolskie). Położona w dolinie Ropy niedaleko Uścia Gorlickiego. Miejscowość znana jest z leczniczych wód mineralnych. Miejscowość stanowi największą bazę turystyczną w zachodnich partiach Beskidu Niskiego. Osada została założona w II poł. XIV stulecia na prawie magdeburskim. W parku zdrojowym znajdują się ogólnodostępne ujęcia wód mineralnych (solanki) Aleksandra, Franciszek, Józef I oraz płatne i dostępne w nowej pijalni wód: Henryk Józef II, Słone. Z miejscowej rozlewni pochodzi woda mineralna Wysowianka i wody lecznicze Franciszek, Henryk i Józef. Znajduje się tu również prawosławna (dawniej grekokatolicka) cerkiew pw. św. Michała, drewniana, dwudzielna (dawniej trójdzielna) z 1779r. typu zachodniołemkowskiego. Pojechaliśmy do Sękowej aby zobaczyć piękny, drewniany kościółek św. Filipa i Jakuba znajdujący się wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski i Podkarpacia na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Ze względu na swoją historię oraz specyficzny wygląd często nazywany Perłą Beskidu Niskiego. Wzniesiony na początku XVI w. (ok. 1520r., najpóźniej w 1522), należy do najpiękniejszych polskich zabytków drewnianych, do 1914 roku uważny był za najpiękniejszy drewniany kościół w Małopolsce. Jednonawowy z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, konstrukcji zrębowej, na fundamencie z kamienia łamanego. Ściany z ręcznie ciosanych, modrzewiowych bali pokryte są w całości gontem. Węższe prezbiterium i szerszą nawę nakrywa wspólny stromy dach jednokalenicowy o więźbie storczykowej. Rozbudowany w XVII wieku (m.in. wieża konstrukcji słupowo - ramowej z pozorną, oszalowaną izbicą nakrytą kopulastym hełmem, otwarta w przyziemiu i soboty - otwarte wsparte na słupach nadające świątyni zindywidualizowany charakter oraz wieloboczna wieżyczka na sygnaturkę, z latarnią, nakryta ostrosłupowym, blaszanym hełmem), w 1819 przebudowano zakrystie i chór muzyczny, przed 1888r. pokryty polichromią o motywach neagotyckich. Wnętrze nakrywają stropy płaskie w nawie z zakrzywieniami, otwór w ścianie tęczowej prostokątny, a w nim profilowana belką tęczowa z drewnianym krucyfiksem z XVI wieku. Wewnątrz dość ubogie wyposażenie ponieważ kościół został poważnie zdewastowany podczas działań wojennych na przełomie 1914-1915 roku w trakcie zaciętych walk bitwy pod Gorlicami (drewniany materiał posłużył na budowę okopów i na opał). Został poddany rekonstrukcji już w 1918 roku, a w szczególności w II połowie XX wieku. We wnętrzu na uwagę zasługują: późnorenesansowy, polichromowany ołtarz główny z XVII wieku, kamienna, późnogotycka chrzcielnica o kształcie kielichowym z 1522 roku, niewielkie fragmenty polichromii z XIX wieku, trzy portale późnogotyckie,  ludowo - barokowe obrazy Drogi Krzyżowej z XVII wieku, dwa feretrony z XVIII wieku, ołtarze boczne wzorowane na renesansowych (współczesne, II połowa XX wieku). Obiekt wyróżniony medalem Europa Nostra w 1994 roku za wzorcowo prowadzone prace konserwatorskie, oraz nagrodą im. Brata Alberta i nagrodą Ministra Kultury i Sztuki PRL. Kościół został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2003r. Znajduje się również na szlaku architektury drewnianej województwa małopolskiego.

Kościół niezwykle popularny wśród malarzy XIX w. i I poł. XX w. (bogata ikonografia, malowali go m.in. Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Teodor Axentowicz, Włodzimierz Tetmajer, Jan Sas Zubrzycki i Kazimierz Skórewicz). Oj nacieszyły się oczy, gdy oglądaliśmy cerkiew pw. św. Dymitra w Czarnej, która została zbudowana w 1764 r., przekształcona w 1. poł. XIX w (m.in. wydłużono prezbiterium), remontowana w 1930 i w latach 90. XX w. Jest to cerkiew łemkowska, typ północno-zachodni, wariant starszy, orientowana, drewniana, konstrukcji zrębowej. Trójdzielna: wydłużone prezbiterium, szersza nawa i babiniec na planach kwadratów. We wschodniej, dobudowanej części prezbiterium zakrystia. Wieża konstrukcji słupowo-ramowej o pochyłych ścianach, z lekko nadwieszoną izbicą, przy niej od zachodu przedsionek. Słupy wieży obejmują babiniec. Obecnie budynek służy jako kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w Brunarach pod tym samym wezwaniem. Teren przy cerkwi otoczony murkiem kamiennym z bramką. Powyżej cerkwi na czynnym cmentarzu kilka dawnych nagrobków kamiennych. Kolejną cerkwią, która znalazła się na naszym szlaku była cerkiew św. Paraskewy w Nowicy. Osada położona jest w Beskidzie Niskim, nad potokiem Przysłup, wpadającym do zalewu Klimkówka. Nad miejscowością góruje masyw Magury Małastowskiej. Nowica istniała już na początku XVI wieku w dobrach rodu Gładyszów. We wsi zachowane jest wiele łemkowskich chyż oraz cerkiew grekokatolicką pod wezwaniem św. Paraskewy, gdzie są celebrowane msze w obrządku grekokatolickim. Cerkiew ta została zbudowana w 1843 roku. Wewnątrz znajduje się ikonostas z XVIII wieku oraz polichromia z 1927 roku. W Nowicy znajduje się też kaplica grekokatolicka Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej, gdzie co roku 28 sierpnia odbywa się odpust gromadzącyŁemków z bliższych i dalszych okolic. Nieopodal kaplicy stoi tablica pamiątkowa Bohdana Ihora Antonycza (1909-1937), poety łemkowskiego, który urodził się w Nowicy. Obok pomnika znajduje się stara plebania grekokatolicka, która w 2004 roku została przekazana przez metropolitę grekokatolickiego Jana Martyniaka bractwu młodzieży grekokatolickiej "Sarepta". Po powrocie do „bazy" zapaliliśmy ognisko i trochę pośpiewaliśmy. Rano popłynęliśmy statkiem po Jeziorze Rożnowskim. Była piękna pogoda i wspaniałe widoki. Czas było ruszyć w drogę powrotną z przystankiem w Tropiu. Przeprawiliśmy się promem na drugą stronę Dunajca by spacerkiem dotrzeć do kościółka, źródełka i pustelni św. Świrada. W roku1158 Gejza II obdarzył dotacjami kościół w Tropiu pw. św. Emmerama. Po przeciwnej stronie Dunajca znajduje się odbudowany w XX w. zamek Tropsztyn. W dokumentach sprzedaży dóbr Tropsztyna z roku 1535 kościół wzmiankowany jest pw. Św. Geralda, a od roku 1556 do 1603 służy protestantom jako zbór kalwiński. W pobliżu zamku Tropsztyn osiedlił się pustelnik zapewne jeden z pierwszych szerzycieli chrześcijaństwa na tych ziemiach imieniem Swirad. Koło jego pustelni wytworzyła się następnie osada, która w dokumencie z roku 1282 (Kod. Dyp. Małopolski III.343) nosi nazwę Swirad (Swiradz). Jeszcze w XVI w nazwa osady Swiradz utrzymywała się, ale tylko jako nazwa parafii. Prawdopodobnie pierwotna nazwa wsi Tropie obejmowała rozległy obszar leśny, na którym z czasem powstały niwy, a następnie wsie takie jak Swiradz, Wytrzeszczka, Parkoszówka, Wiatrowice, Witowice i inne. Pierwszymi osadnikami byli tu poszukiwacze złota oraz innych kruszczów i minerałów przybywający z obszarów niemieckich, zaproszeni przez królów Gejzę II, a następnie Belę IV oraz Wacława I po roku 1241. Wznosili tu obronne zamki mające chronić północną granicę królestwa Węgier, a których okoliczne nazwy świadczą o pochodzeniu właścicieli podobnie jak pobliski Melsztyn czy Rytro (z. zamki spiskie). Prawdopodobnie nazwa wsi nawiązuje do niemieckiej nazwy miasta Opawy (niem. Troppau, staropol. Tropawa), skąd mogli przybyć pierwsi osadnicy. W roku 1241 wieś i parafie spustoszyli Mongołowie. Dopiero w roku 1347 odbudował świątynię i uposażył parafię Piotr Brandis.